Ελληνικά Comics: Ανασκόπηση των 00s

Νομίζω πως το να πραγματοποιήσει κανείς την ανασκόπηση μιας περιόδου της τάξης της δεκαετίας είναι κάτι πολύ δύσκολο και ο γράφων είναι σχεδόν καταδικασμένος εκ των προτέρων σε μια μερική αποτυχία… Πόσο εύκολο είναι άραγε να συγκεντρώσεις όλα τα σημαντικά πράγματα που συνέβησαν σε μια τέτοια περίοδο χωρίς να παραμελήσεις κάτι ουσιώδες και πόσο εύκολο είναι να καθορίσεις το τι είναι πραγματικά σημαντικό; Από την άλλη, όμως, έχει σίγουρα ένα ενδιαφέρον και μια αξία το να προσπαθήσει κανείς να καταγράψει έστω και διαισθητικά το τι είναι αυτό που θα θυμάται περισσότερο τη δεκαετία που φεύγει τι είναι αυτό που νιώθει πως έχει αλλάξει.

Εδώ θα ήθελα να σημειώσω δύο πράγματα. Το πρώτο είναι ότι (όπως κάποια στιγμή έμαθα, χάρη στην εμπιστοσύνη που μου έδειξε η Λήδα Τσενέ) δεν έχει νόημα να μιλάς για τα ελληνικά comics μέσα στο χρόνο χωρίς να εξετάζεις γενικότερα τα comics στην Ελλάδα (οι εκδόσεις ξένων comics στα ελληνικά , τα comic-related events κ.ο.κ.). Το δεύτερο είναι πως, χάρη σε μια σύντομη αλλά κρίσιμη χείρα βοηθείας από τη Μυρτώ Τσελέντη, αποφεύχθηκαν αρκετές ανακρίβειες (για αυτές που έμειναν αποκλειστικά υπεύθυνος είναι ο γράφων).

Και τώρα θα ήθελα να σας καλωσορίσω στην ελλιπή και εντελώς προσωπική ανασκόπηση των 00’s σε σχέση με τα ελληνικά comics. Είμαι σίγουρος ότι όποιος έχει την παραμικρή σχέση με τα comics θα έχει διαφορετική οπτική σε πολλά θέματα… Θα χαρώ να καταθέσει την δική του οπτική στα responses αυτού του post…

Είναι σχεδόν απίστευτο το να σκεφτεί κανείς πόσα συνέβησαν τα τελευταία δέκα χρόνια στα ελληνικά comics. Μετά από μια έκρηξη δημιουργικότητας στη δεκαετία του 80 και μετά από την ιδιαίτερα ήσυχη δεκαετία του 90 τα πράγματα στα ελληνικά comics ήταν αρκετά διαφορετικά από σήμερα. Τα ελληνικά comic shops, υπήρχαν βέβαια, αλλά ήταν μετρημένα στα δάχτυλα. Οι περισσότερες εκδόσεις στα ελληνικά ήταν από τον Τερζόπουλο, την Μαμούθ, τη Βαβέλ και την Modern Times, ενώ το φεστιβάλ της Βαβέλ είχε αρχίσει να γίνεται θεσμός και ένα σημαντικό event της Αθήνας.

Σημαντικά ελληνικά comics (στο μυαλό μου έρχονται comics του Καλαϊτζή, ο ΠΑΡΙΑΣ του Λέανδρου και ο ΦΑΝΟΥΡΗΣ ΑΠΛΑΣ) κυκλοφορήσαν βέβαια κατά τη διάρκεια των 90’s, αλλά η κυκλοφορίες ήταν σχετικά σποραδικές και ο χώρος όπου εμφανίζονταν οι νέοι δημιουργοί ήταν κυρίως η ΒΑΒΕΛ και το ΠΑΡΑ ΠΕΝΤΕ (στις περιόδους που αυτό κυκλοφορούσε) αλλά και κάποια λίγα φάνζιν (όπως γενικά αποκαλούμε στην Ελλάδα τις ανεξάρτητες αυτοεκδόσεις), πολλά από τα οποία είχαν ιδιαίτερο ενδιαφέρον αλλά όχι και υψηλά production values.

Με την άφιξη του 2000 τα πράγματα άλλαξαν ριζικά. Βασικοί λόγοι, πέρα από την πρόοδο της τεχνολογίας και την αλλαγή του τρόπου με τον οποίο τα comics αντιμετωπίζονται σε διεθνές επίπεδο, είναι η καθιέρωση του φεστιβάλ της Βαβέλ και κυρίως η κυκλοφορία ενός περιοδικού comics, του 9, μαζί με την Ελευθεροτυπία. Τα comics έτσι μπαίνουν στα σπίτια των Ελλήνων που με τη σειρά τους θυμούνται/ανακαλύπτουν το ενδιαφέρον τους για αυτά, Έλληνες δημιουργοί βρίσκουν ένα χώρο να εκδώσουν τα comics τους ενώ, ο ετήσιος διαγωνισμός αποτελεί το εφαλτήριο για μια σειρά από νέους δημιουργούς…

Λίγους μήνες πιο πριν στη Θεσσαλονίκη, η ομάδα Ένατη Διάσταση που έχει δημιουργηθεί απο τους Νίκο Δαλαμπύρα, Πάνο Κρητικό και τον Παύλο Γενίτσαρη, ξεκίνησε τον Απρίλιο του 2000 την ΑΝΟΡΓΑΝΗ ΥΛΗ (όπου παρελαύνουν μεταξύ άλλων οι Τσούκης/Trashman, Σταμπουλής, Ευνομία, Γενίτσαρης, Κιουτσιούκης), ενώ ξεκινά και μια έκθεση που θα γίνει θεσμός και εφαλτήριο για πολλούς νέους δημιουργούς και από την οποία θα ξεπηδήσει αρκετά αργότερα και η ομάδα Inkorrekt.

Λίγο αργότερα μια σειρά από νέους καλλιτέχνες όπως ο Κων (ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΑΤΕΛΕΙΩΤΗΣ ΜΑΤΑΙΟΔΟΞΙΑΣ) και η Ζένια (RED DOT COMIX) ξεκινάνε κάποια από τα πιο συνεπή και ενδιαφέροντα φάνζιν της εποχής, ενώ ο Γιώργος Τσούκης βλέπει τα πρώτα του βιβλία (ΜΙΚΡΟΣ ΚΘΟΥΛΟΥ, ΤΟ ΠΛΗΘΟΣ ) να εκδίδονται. Αυτά θα αποτελέσουν και την αφετηρία για μια σειρά από εξαιρετικά comics που θα κυκλοφορήσει μέσα στη δεκαετία (όπως Η ΒΙΔΑ, ΕΙΚΟΝΟΜΗΝΥΜΑΤΑ, ΕΝΤΟΣ ΣΧΕΔΙΟΥ) ένας από τους πιο συνειδητοποιημένους, συνεπείς, δημιουργικούς και σταθερά καλούς Έλληνες καλλιτέχνες.

Όσο περνά ο καιρός, μέσα από τις σελίδες του 9 κερδίζουν ευρύτερη αναγνώριση καλλιτέχνες που έχουν ήδη σημαντικό έργο, όπως ο Πέτρος Ζερβός, ο Ηλίας Ταμπακέας, ο Σπύρος Δερβενιώτης με τη Μάνα Ρέιβερ, ο Λέανδρος με την ΜΗΤΡΟΠΟΛΗ και τη ΧΩΜΑΤΕΡΗ, ο Κωνσταντίνος Παπαμιχαλόπουλος (που έχει ήδη γίνει ήδη γνωστός από τον ΓΙΑΠΩΝΑ των εκδόσεων futura), ενώ μέσα από τον ετήσιο διαγωνισμό του 9 αναδεικνύονται και κάνουν αισθητή την παρουσία τους οι Ηλίας Κυριαζής (ΣΕ ΒΛΕΠΩ, BLOOD OPERA, MANIFESTO) και Τάσος Παπαϊωάννου. Οι δυο τελευταίοι, μάλιστα, μαζί με τους Κων, Βασίλη Μπίμπα, και Αντρέα Παναγιωτόπουλο συγκροτούν το περιοδικό SUBART.
Τα φάνζιν πληθαίνουν, νέοι δημιουργοί εμφανίζονται συνεχώς ενώ οι “παλιότεροι” μοιάζουν πιο δημιουργικοί από ποτέ… Ιδιαίτερη αναφορά νομίζω πρέπει να γίνει στο ASTRO BOY & THE SKYLEGS του Γιώργου Τραγάκη που κυκλοφόρησε εκείνη την εποχή.

Στη Μυτιλήνη δημιουργείται από τους Εύη Σαμπανίκου, Αβραάμ Κάουα, Πάνο Κρητικό και Μυρτώ Τσελέντη η ομάδα Iconotopia, με σκοπό τη μελέτη της ιστορία και θεωρίας των comics, που με το Τμήμα Πολιτισμικής Τεχνολογίας και Επικοινωνίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου διοργάνωσε, μεταξύ άλλων, μια σειρά συνεδρίων και εκδηλώσεων – η πρώτη το 2003 (μια διημερίδα με τίτλο Μια Δημιουργική Διαδρομή Μεταξύ Φαντασίας και Πραγματικότητας) και το πιο πρόσφατο, πριν από λίγους μήνες, το 3ο Συνέδριο Κόμικς, με τίτλο: “Fearful Symmetry: Κόμικς, Πολιτική και Νέες Τεχνολογίες”.

To 2003 ο Γαβριήλ Τομπαλίδης με τη συνεργασία του Τριαντάφυλλου Ελευθερίου ξεκινάν στην Ε.Π.Α.Σ.Κ.Τ. την έκθεση Εν Αιθρία, ενώ (για να έρθουμε και στα δικά μας) ο Δημήτρης Σακαρίδης και ο Ηλίας Κατιρτζιγιανόγλου αποφασίζουν πως είναι καλή ιδέα να ξαναεκδώσουν μετά από κάτι παραπάνω από πέντε χρόνια από το τελευταίο του τεύχος το fanzine COMICDOM. Μαζί με νέους συνεργάτες και με την παρότρυνση του Γιάννη Κουρουμπακάλη, μάλιστα, αποφασίζουν να αποκτήσει το fanzine και δικτυακή υπόσταση (μια ιδέα που γίνεται πραγματικότητα τον Οκτώβρη του 2004), ενώ μέσα στο μυαλό τους και κατά ένα μεγάλο ποσοστό χάρη στον ενθουσιασμό και την σκληρή δουλειά της Λήδας Τσενέ προκύπτει η ιδέα για το Comicdom Con, οπότε και ξεκινάνε να εργάζονται για την υλοποίηση της!

Όσο προχωράμε μέσα στη δεκαετία τα πράγματα δείχνουν όλο και καλύτερα για τα ελληνικά comics. Νέοι δημιουργοί εμφανίζονται αλλά και νέες εκδοτικές που ειδικεύονται στα ελληνικά comics συγκροτούνται, όπως οι εκδόσεις ΨΤΛ που ξεκινάν με το ΥΨΙΛΟΝ (“το πρώτο ελληνικό υπερηρωικό comic”), αλλά και οι εκδόσεις Giganto που δημιουργεί ο Τάσος Παπαιωάννου, ξεκινώντας με την έκδοση του ανανεωμένου SUBART και λίγο αργότερα του ΓΕΝΝΗΤΡΙΑ: VICTOR VAN DREAD του Βασίλη Λώλου (που έχει στο μεταξύ αναδειχθεί μέσα από το 9), ενώ ο Κώστας Φραγκιαδάκης (με αξιοζήλευτη αφοσίωση σε αυτό που κάνει) ξεκινά τον ΜΥΘΟ .

Ανάμεσα σε άλλες ανθολογίες δεν πρέπει να ξεχάσουμε το KA-POW (κύριος υπεύθυνος για την έκδοση του οποίου είναι ο Γαβριήλ Τομπαλίδης) που συγκεντρώνει μια πλειάδα δημιουργών (Τσούκης, Μελισσαρόπουλος, Τσίλης, Tomek, ΣΕΑ, Ρουμπούλιας και Ελευθερίου μεταξύ άλλων) και που κερδίζει και το πρώτο Comicdom Award για Best Greek Comic (τα βραβεία για best Writer και Artist πηγαίνουν στους Βασίλη Λώλο και Ηλία Κυριαζή αντίστοιχα)

Ένα νέο περιοδικό, η ΓΑΛΕΡΑ, που δίνει μια επιπλέον δυνατότητα έκδοσης σε δημιουργούς εμφανίζεται, ενώ το 2005 , ο Γιάννης Ρουμπούλιας (μόνιμος best Artist στα Comicdom Awards) ξεκινά τα ΧΡΟΝΙΚΑ ΤΟΥ ΔΡΑΚΟΦΟΙΝΙΚΑ. Η Giganto ξεκινάει νέους τίτλους όπως το POPULART, οι εκδόσεις ΨΤΛ κυκλοφορούν το …ΕΚ ΤΩΝ ΥΣΤΕΡΩΝ με θέμα τον ελληνικό εμφύλιο, ενώ ο Αντώνης Βαβαγιάννης εμφανίζεται στο προσκήνιο με τον ΦΩΤΟΓΡΑΦO σε σχέδιο Σπύρου Δερβενιώτη. Σημαντική είναι και η επιστροφή της θρυλικής Ένατης Διάστασης, ως εκδοτικής πλέον, που ασχολείται με τα ελληνικά comics. Κάποιες από τις σημαντικότερες κυκλοφορίες της Ένατης Διάστασης τα επόμενα χρόνια θα είναι οι ΑΛΛΟΚΟΤΕΣ ΚΑΡΔΙΕΣ του Αβραάμ Κάουα, ο ΚΥΡ ΚΟΝΓΚ του Ζαφειριάδη, η CHARLOTTE του Σταμπουλή αλλά και η επανακυκλοφορία του Red Dot Comix.

Παράλληλα, πολλές νέες εκδοτικές όπως η Jemma Press ή η Anubis εμφανίζονται (αργότερα και άλλες εκδόσεις όπως το ΚΨΜ, η Helm, η Zoobus και o Κορμοράνος) και εκδίδουν στα ελληνικά σημαντικούς τίτλους, κάνοντας πιο προσβάσιμα στους Έλληνες αναγνώστες πολλά δείγματα της ένατης Τέχνης. Αυτή η τάση θα συνεχιστεί με αποτέλεσμα πλέον να υπάρχει διαθέσιμη στα ελληνικά μια ευρεία γκάμα κάποιων πολύ καλών comics.

Από το 2006 ξεκινά το Comicdom Con, η μεγάλη γιορτή των comics που διοργανώνει κάθε χρόνο το Comicdom μαζί με την Ελληνοαμερικανική Ένωση. Την πρώτη χρονιά στους διοργανωτές βρίσκεται και το Media Lab του Tμήματος Eπικοινωνίας Mέσων και Πολιτισμού του Παντείου Πανεπιστημίου, ενώ στα πλαίσια του διημέρου πραγματοποιήθηκε ημερίδα με θέμα “Aναπαραστάσεις Ηθικής Και Κοινωνικής Υπευθυνότητας Στις Επιχειρήσεις Και Τα Μέσα Στα Comics”.

Το Con αποτελεί πόλο έλξης και σημείο συνάντησης για τους λάτρεις των comics και έτσι δίνεται άλλη μια δυνατότητα σε νέους δημιουργούς και εκδότες να απευθυνθούν άμεσα σε ένα ευρύτερο κοινό που αγαπά τα comics και, ως αποτέλεσμα, έχουμε μια νέα πολύ μεγάλη συγκομιδή comics. Νέα fanzines εμφανίζονται, όπως το FREE YOUR LINE ή το FROGS & DOGS, που δεν θυμίζουν σε τίποτε αυτά που κυκλοφορούσαν την προηγούμενη δεκαετία. Το ΠΑΡΑ ΠΕΝΤΕ επιστρέφει στα περίπτερα (δυστυχώς μόνο για ένα σύντομο χρονικό διάστημα). Το Comicworld διοργανώνει για πρώτη φορά το 24 Hour Comics Day Hellas, ξεκινώντας άλλη μια εκδήλωση που θα συνεχίσει τα επόμενα χρόνια.

Το 2008 είναι μια πολύ σημαντική χρονιά για εμάς, αφού η Comicdom Press επαναδραστηριοποιείται και στον χώρο των εκδόσεων (είχε εκδώσει παλιότερα δύο τεύχη του ANDISTASIASTES του Σπύρου Ευάγγελου Αρμένη).  Μέχρι στιγμής έχουν εκδοθεί τα δύο πρώτα τεύχη του ΣΥΝΔΡΟΜΟ του Ηλία Κατιρτζιγιαννόγλου (το πρώτο με artwork του Χρήστου Μαρτίνη και το δεύτερο με του Γιάννη Ρουμπούλια), το πρώτο μέρος του APOCALYPSE MODE ON, το ΨΟΦΑ του Γιώργου Κομιώτη και τα ΚΟΥΡΑΦΕΛΚΥΘΡΑ του Αντώνη Βαβαγιάννη.

Το 2008 είναι επίσης και η μοναδική χρονιά που δεν είχαμε και φεστιβάλ της Βαβέλ, αφού μετά από επερωτήσεις στη Βουλή, ανακοινώσεις και μπόλικη διαδικτυακή και όχι μόνο κουβέντα, το 13ο φεστιβάλ μετακινείται για τον Γενάρη του 2009. Λίγους μήνες αργότερα, στα περίπτερα εμφανίζεται και ένα νέο περιοδικό, το MOV., που αποτελεί τη συνέχεια της ΒΑΒΕΛ.

Στο διαδίκτυο υπάρχουν πλέον αρκετά sites που ασχολούνται με τα comics. Το forum του comicart είναι μάλλον η πρώτη διαδικτυακή κοινότητα που φιλοξένησε κάποιες από τις πιο ενδιαφέρουσες θέσεις και αντιπαραθέσεις, ενώ, επιπλέον, πολλά comic shops έχουν το δικό τους site ή/και forum. Το greekcomics.gr είναι μάλλον το πιο επιτυχημένο ελληνικό forum με ιδιαίτερα σημαντική την απόπειρα που έχει γίνει να καταγραφεί ένας μεγάλος όγκος των ελληνικών εκδόσεων. Η επιτυχία του οδήγησε και στη δημιουργία της Λέσχης Φίλων Comics. Τον τελευταίο καιρό έχουμε και αρκετά ελληνικά blogs με θέμα τα comics, ενώ και το Comicdom έγινε πλέον blog από το Δεκέμβριο του 08, αποκτώντας και διαδραστικό χαρακτήρα.

Έχουμε, επιπλέον, νέους τίτλους από νέους πολύ δυνατούς δημιουργούς (όπως το COMMON COMICS του Παναγιώτη Πανταζή ή το KRAK KOMIKS του Τάσου Μαραγκού), την επιστροφή τίτλων που θεωρούνται πλέον κλασικοί (όπως το RED DOT COMIX ή το δεύτερο μέρος του ΓΙΑΠΩΝΑ), την επανέκδοση παλιών δυσεύρετων ιστοριών (ΑΝΘΡΩΠΟΛΥΚΟΣ και ΜΗΤΣΟΣ ΚΥΚΛΑΜΙΝΟΣ του Soloup, ΧΑΜΕΝΟ ΦΑΣΜΑ σε σενάριο Τάσου Αποστολίδη και σχέδιο Μαρίας-Ηλέκτρας Ζογλοπίτου).

Επίσης, πολλοί Έλληνες δημιουργοί έχουν πλέον κάνει δουλειές στο εξωτερικό: O Ηλίας Κυριαζής για την IDW, o Βασίλης Γκογκτζιλάς για την Image και πολλοί άλλοι (ανάμεσα τους ο Διαλυνάς, ο Γούσης και ο Κυριακάκης) σε διάφορες ανθολογίες. Ιδιαίτερη μνεία πρέπει να γίνει στον Βασίλη Λώλο που είναι ο μάλλον πιο επιτυχημένος Έλληνας δημιουργός, αφού έχει κάνει πλέον comics για την Image, τη Marvel, τη DC, αλλά και το πάρα πολύ καλό THE LAST CALL για την Oni.

Σίγουρα δε χρειάζεται πολύ για να ψάξουμε ποιο είναι το πιο επιτυχημένο διεθνώς ελληνικό comic. O Απόστολος Δοξιάδης, έχοντας στις αποσκευές του την επιτυχία του O ΘΕΙΟΣ ΠΕΤΡΟΣ ΚΑΙ Η ΕΙΚΑΣΙΑ ΤΟΥ ΓΚΟΛΝΤΜΠΑΧ, μαζί με τους Χρίστο Παπαδημητρίου, Αλέκο Παπαδάτο και Annie Di Donna, γνώρισε την επιτυχία τόσο εντός όσο και εκτός των τειχών και πλέον το LOGICOMIX βρίσκεται παγκοσμίως σε πολλές λίστες με τα καλύτερα της χρονιάς που πέρασε.

Ολοκληρώνοντας αυτή την ανασκόπηση, κατέληξα σε κάποιες παρατηρήσεις που θα ήθελα να μοιραστώ…

1) Η δεκαετία των 00’s αποτελεί μια σημαντική δεκαετία για τα comics στην Ελλάδα. Μετά τα μάλλον “ήσυχα” 90’s, όταν κάποιες καλές δουλειές εμφανίζονται μεν, αλλά σποραδικά, στα 00’s έχουμε μια έκρηξη δημιουργικότητας και εμφάνισης νέων δημιουργών. Πάντως είναι αξιοσημείωτο πως πολλοί από τους δημιουργούς που στήριξαν τα comics στην Ελλάδα στα 90’s (όπως πχ η Ναβροζίδου, ο Βιτάλης ο Πεχλιβανίδης) δεν “εκμεταλλεύτηκαν” αυτή την άνθιση στη δεκαετία που μόλις τελείωσε.

2) Πέρα από τα ίδια τα comics υπήρξε και μια πολύ σημαντική αύξηση σε γεγονότα που έχουν να κάνουν με comics (φεστιβάλ, εκθέσεις) αλλά και βιβλία γύρω από τα comics από έλληνες συγγραφείς (από τα μέλη της ομάδας Iconotopia, τον Γιάννη Κουκουλά, κ.α.)

3) Η ελληνική “κοινότητα” των comics μοιάζει πολύ πιο οργανωμένη από παλιότερα. Οι εκδηλώσεις επικοινωνούνται καλύτερα, τα comics  βρίσκουν περισσότερες διεξόδους κυκλοφορίας, περισσότεροι άνθρωποι δείχνουν να έχουν την διάθεση να συνεισφέρουν. Πάντως, το γεγονός ότι ολόκληρη η Picturebox Press (Frank Santoro, Gary Panter, C.F., Brian Chippendale και σία) ήταν στην Αθήνα το 2007, στα πλαίσια της πρώτης Μπιενάλε, και το μεγαλύτερο μέρος της ελληνικής κοινότητας δεν το πήρε μυρωδιά μπορεί να καταγραφεί στις μεγάλες αποτυχίες.

4) Σίγουρα έπαιξε μεγάλο ρόλο η άφιξη του 9, η επιτυχία του Φεστιβάλ της Βαβέλ αλλά και το πώς άλλαξε σε παγκόσμιο επίπεδο ο τρόπος με τον οποίο βλέπουμε τα comics, αλλά πιστεύω ακράδαντα πως τα περισσότερα πράγματα από τα θετικά που έγιναν μέσα στα 00’s οφείλονται στο πάθος την αφοσίωση και την αγάπη για τα comics λίγων αποφασισμένων ανθρώπων.

Κάπου εδώ ολοκληρώνεται η προσωπική μου ματιά για το πως κύλησαν τα 00΄s για τα ελληνικά comics… Μα καλά θα πείτε… Πώς γίνεται να ολοκληρωθεί μια ανασκόπηση στη δεκαετία χωρίς να αναφερθείτε …σε όλους αυτούς τους τεράστιους δημιουργούς που ήρθαν στο φεστιβάλ της Βαβέλ και στο Comicdom Con …στο νέο αίμα των φάνζιν, …στα αναρχικά φάνζιν που αποτελούν μόνιμο αιμοδότη της ελληνικής σκηνής των comics …στη βράβευση του Βασίλη Λώλου με Harvey award … σε ούτε ένα comic του πιο επιτυχημένου και αναγνωρίσιμου στην Ελλάδα cartoonist, του Αρκά …στην συγκλονιστική ΦΑΝΗ και στη ΖΕΣΤΗ ΣΟΚΟΛΑΤΑ του Τσούκη;;;

Και όμως είναι δυνατό…

Fire on…

H ανασκόπηση πρωτοδημοσιεύτηκε στις 4 Ιανουαρίου 2010, στο Comicdom.gr, με τίτλο Ελληνικά Comics: Ανασκόπηση των 00s